प्रकृति पूजारी बोटे जातिको अस्तित्व संकटमा

विचार/विश्लेषण

- नरजन तामाङ/न्युज-नेपाल

सुर्खेत । बोटे अल्पसंख्यक लोपोन्मुख जाति हो । आधारभूत आवश्यकता समेत पूर्ति नहुँदा यस जातीको संख्यामा बढ्न सकेको छैन । जनसंख्या कम हुँदा लोप हुने चिन्ता पनि उत्तिकै छ ।

राष्ट्रिय जनगणना २०६८ को तथ्यांक अनुसार बोटे जातिको जनसंख्या १० हजार ३ सय ९७ रहेको छ । उनीहरुलाई आफ्नो इतिहास थाहा छैन । कहाँबाट आएका हुन र कहिले बसोबास गरेको हुन भन्नेमा एकमत छैनन् ।

बोटे जातिको संगीत क्षेत्रमा पनि उत्तिकै लगाव छ । सोरठी, ख्याली, ठाडीभाका,मारुणी, बोटे संस्कारमै गीत गाउँदै आएका छन् । डिलबहादुर बोटेका जेठा छोरा ८५ वर्षका वृद्धा आइतराम बोटेका अनुसार पुर्वे मस्याङ्गदी क्षेरलुङ्ग घाटको किनारबाट आएको बताएका छन् । उनले भने, ‘बोटे जाती बालुवा धोएर सुन चाल्ने जाती हो ।’

बालुवा चालेर सुन खोज्नेक्रममा सुर्खेत जिल्लाको भेरी नदीको किनारमा आइपुगेको उनले बताए । अहिले बोटे जातिको बस्ती लेखफर्सा, दहचौर, घुमखहरे, मेहलकुना, कल्याण, तरङ्ग लगायतका गाविसहरुमा छिटफुट बस्दै आएका छन् ।

आइतरामले आफ्नो जाति लोप हुन लागेको भन्दै गहिरो चिन्ता व्यक्त गरे । उनले भाषा, सँस्कृति जर्गेनाका लागि निरन्तर आफ्नै भाषाको गीत गाउँदै आएको पनि बताए । संस्कृति जर्गेनाका लागि आफू गीत रचेर श्रीमती तुलसरासँग मिलेर गाउने उनले वताए । उनले वरिष्ठ संगीतकार बुलु मुकारुङ आफ्नै घरमा आफै बारे जान्न आएपछि खुसीको सिमा नरहेको बताउँदै भने,‘अहिलेसम्म कसैले मेरोबारे केही जन्न चाहोका थिएनन् । तर, बुलु मुकारुङ घरमै पुगेपछि मलाई आशा पलायो । ’

त्यस्तै श्याम बोटेलाई आफ्नो जातिको अस्तिव मेटिने हो की भन्ने चिन्ताले पिरोल्दै आएको छ ।उनलाई कहाँबाट आयौं र पहिचान पनि थाहा छैन । उनले डुंगा, पानी र जंगलको पूजा गर्ने गरेको बताए । उनी भन्छन्,‘हाम्रो धर्म नै प्राकृति हो ।’

बिबाह मागी हुन्छ । बोटे संस्कृतिकमा कुखुरालाई ढोकामा काट्ने ,रगतलाई खुट्टाले टेक्ने र चेलीबेटीहरुले ढोका छेक्ने गर्छन । केही दक्षिणा दिएपछि ढोकाको बाटो छोड्ने परम्परा रहेको छ । त्यस्तै यस जातिको मुख्य पर्व असारे सक्रान्ति हो । सक्रान्तिमा मासु, रोटी, रक्सी,जाँड खाएर रमाउने चलन छ ।

यो जाती होचो कद र कालो वणका हुन्छन् । पुरुषले हाफपेन्ट, पेन्ट, सर्ट र टोपी, लगाउँछन् । महिलाहरुले गुनियो चोली, घर्लक, पार्न कपाले ओढने परम्परा छ । यस जातिले आफ्ना नाता कुटुम्बसँग, बोटे भाषामा भलाकुसारी गर्छन् । बोटे भाषामा लोहोटालाई अरतरा, कुभिण्डोलाई धुमरा, जाउलाई, जाउरे आदि शब्दको प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ । गोठमा बस्ने र गिठा, भ्यागुर, तरुल जस्ता कन्दमुल खोजेर खान्छन् ।